Pneumokokken

Pneumokokken

De pneumokok (Streptococcus pneumoniae) is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van alle bacteriële meningitis-incidenten. Daarnaast kan hij ook bloedvergiftiging (sepsis) veroorzaken en staat hij vooral bekend als verwekker van middenoorontsteking bij jonge kinderen en longontsteking bij ouderen.

Wie wordt er ziek?

De pneumokok kan je op elke leeftijd ziek maken. Jonge kinderen (0-5 jaar) en oudere volwassenen (60 plus) lopen meer risico op ziekte door meningokokken. Dit heeft te maken met het immuunsysteem dat bij jonge kinderen tot 5 jaar  in opbouw is en bij het ouder worden juist weer minder goed wordt.
Daarom worden kinderen en volwassenen tussen 60-75 jaar gevaccineerd. 

Maar, ook al is het risico minder groot, ook op andere leeftijden kun je pneumokokkenziekte krijgen. En soms worden ook gevaccineerden ziek. Zie ook pneumokokken vaccins.

Symptomen

Symptomen van pneumokokken meningitis en sepsis zijn vergelijkbaar met symptomen van andere vormen van meningitis. Klik hier voor symptomen van meningitis en sepsis.

Verloop: anders dan bij meningokokken!

Pneumokokken meningitis (hersenvliesontsteking)

Van pneumokokken meningitis is bekend dat het soms een ander verloop kan hebben dan bijvoorbeeld meningokokken meningitis: iemand voelt zich niet lekker, vaak met hoofdpijn en koorts. Soms heeft iemand ook oorontsteking of een ontsteking van de bijholtes. De klachten nemen af en iemand voelt zich weer beter. Vervolgens komen de klachten weer terug en nemen weer af. Soms gaat dit wel een week zo door, waarna het 'doorbreekt' en de patiënt zich heel snel heel erg ziek voelt. 

Pneumokokken sepsis (bloedvergifiting)

Een bloedvergiftiging door de pneumokok kan juist heel snel verlopen, iemand voelt zich 's bij het naar bed gaan niet zo lekker en wordt de volgende ochtend letterlijk doodziek wakker. Bij pneumokokken sepsis ontbreken meestal de zo typerende vlekjes die een symptoom van meningokokken sepsis zijn.

Ingrijpende gevolgen

De gevolgen van pneumokokken kunnen ingrijpend zijn, neurologisch gezien geeft de pneumokok de ernstigste restverschijnselen na meningitis in minimaal 30% van de ziektegevallen.
Ongeveer 10% van de patiënten overlijdt door pneumokokken meningitis en/of sepsis. 

Ander toekomstperspectief

Gevolgen van pneumokokken meningitis kunnen het toekomstperspectief van de patiënt (en zijn naasten) volledig veranderen. Onder 'ervaringen' op deze site vindt u verschillende ervaringsverhalen hierover. Bijvoorbeeld dat van Dorien. Zij kreeg pneumokokken meningitis op 56-jarige leeftijd en heeft te kampen met verschillende verschijnselen. Of van de inmiddels volassen Rindert, die meervoudig gehandicapt raakte door pneumokokken toen hij 6 maanden oud was. Of Arwen (16 in 2021), die met 7 maanden ziek werd, fantastisch kan tekenen, maar nooit een 'normaal' leven zal kunnen leiden.

Meer dan 90 pneumokokken typen

Er zijn meer dan 90 typen pneumokokken. Sommige daarvan veroorzaken meer ziekte dan anderen.

Meestal een 'onschuldige' bacterie

Ongeveer 20% van de bevolking draagt de pneumokok tijdelijk bij zich. Je draagt hem over door in iemand zijn gezicht te niezen of te hoesten of door zoenen. In de meeste gevallen doet de pneumokok niets en bouw je weerstand op tegen deze bacterie, waarna hij verdwijnt. Bij sommige mensen veroorzaakt hij ziekte. Waarom de éen wel en de ander niet ziek wordt is (nog) niet bekend.

Vaccinatie

Sinds 2006 krijgen baby's een vaccin tegen pneumokokken via het Rijksvaccinatieprogramma voor zuigelingen. Het beschermt tegen de 10 meest in Nederland voorkomende pneumokokken typen. Hierdoor worden er veel minder mensen ziek dan in de tijd voor de vaccinatie. Toch krijgt jaarlijks nog steeds een klein aantal gevaccineerde kinderen pneumokokken meningitis door een type dat niet in het vaccin zit.

Vanaf eind 2020 ontvangen ouderen vanaf 60 tot en met 75 jaar een vaccinatie die tegen 23 typen pneumokokken beschermt. Dit vaccin moet elke 5 jaar herhaald moet worden. 

Meer informatie over pneumokokken vaccinatie.

Afname pneumokokken meningitis

Tot 2020 kregen jaarlijks krijgen ongeveer 190 personen te maken met pneumokokken meningitis, ondanks vaccinatie.  (Bron: Referentie laboratorium voor Bacteriële Meningitis, AMC, Amsterdam.) Naar verwachting zal dit aantal door vaccinatie van 60-75 jarigen vanaf najaar 2020 de komende jaren afnemen.

2020: minder ziektegevallen door de pneumokok

In 2020 is het aantal gevallen van pneumokokkenziekte een stuk lager dan in de jaren ervoor. Dit is te relateren aan de coronamaatregelen. Hierdoor heeft ook de pneumokok veel minder kans gehad om zich te verspreiden, net als andere bacteriën en virussen die in de neus-/keelholte leven (Bron: Referentie laboratorium voor Bacteriële Meningitis, AMC, Amsterdam).